Ali Şir Nevai kimdir?

Türkçeyi yüksek bir sanat dili halinde işlemeye çalışan, dilimize değer kazandıran şair, üstün bir bilgin ve devlet adamıdır. Uygur kabilesi soyundan gelen Ali Şir Nevai, 1411'de Herat'da doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. Timur'un soyundan olan "Ebül-Kasim Babür Mirza bin Baysüngör Beg" vesayetine geçerek, onun yanında yetişti. Öğrenimini Meşhed, Semerkant gibi dönemin bilim merkezlerinde tamamladı. Meşhed'de İmam Rıza Medresesi'nde okurken pek çok İranlı alim ve şairle tanışmış, birçoğundan da ders almıştı. Aldığı bu dersler edebi görünüşünü şekillendirmede büyük bir rol oynadı.

Nevai yıllar sonra Horasan'da Timur Devleti'nin hükümdarı olacak Hüseyin Baykara ile beraber yetiştirildi. Hayatı, çocukluk arkadaşı Horasan hükümdarı Sultan Hüseyin Baykara'nın yanında ve onun hizmetinde geçti. Baykara'ya bağlılığının bir belirtisi olarak Mecalisü'n- Nefais adlı tezkiresinin 8. bölümünü bütünüyle ona ayırdı. Diğer eserlerinde de Hüseyin Bakara'dan bahseden Ali Şir Nevai, kaleme aldığı manzum ve mensur eserlerle yalnızca Çağatay edebiyatı değil bütün Türk edebiyatının da önde gelen simalarından biri oldu. Şiirlerinde İran'ın büyük matasavvıflarından Abdurrahman-ı Cami'den etkilendi. Şiire Farsça ile başlayan Nevai, daha 15 yaşlarındayken edebi çevrelerde kendini şair olarak tanıtmayı başardı. Nevai, Türkçenin de dönemin edebiyat dili olan Farsça kadar, hatta daha fazla anlatım inceliklerine sahip olduğunu düşünüyordu.

Türkçeyi edebi dil olarak kullanmayan, Farsça yazan çağdaşlarına büyük bir tepki gösterdi. Şair, çağdaşlarının Farsçanın karşısında edebi dil olarak Türkçe'yi yetersiz görmelerini eleştirdi ve dilimizin zenginliklerini eserlerinde anlattı. Orta Asya Türk dili ve edebiyatının gelişmesinde büyük tesiri olduğu için Çağatayca'ya "Nevai dili" de denilmiştir. Herat'ta 3 Ocak 1501'de vefat etti. Kudsiyye Camii yanında kendisinin yaptırdığı türbeye defnedildi.