Soru: Bir şey satarken kâr etmenin ölçüsü nedir? İstediği kişiye istediği fiyata verebilir mi kişi?

Cevap: Şimdi bir defa muhatabı kandırmaması lazım. Kişinin hüküm olarak kar tahdidi diye bir sınırlaması yok. Yani bir adam bir liraya aldığını 3 liraya da satabilir, 5 liraya satabilir hukuki açıdan. Sen niye bir liraya aldığını 5 liraya sattın? şeklinde bir soru olmaz. Ama devlet kısıtlama getirmiş ise durum ayrı. Ancak burada şöyle bir durum var. Eğer stokçuluk ise yaptığı iş stokçuluk ona ihtikar denir. Yani insanların ve hayvanların temel ihtiyaç maddelerini dışarıdan değil de bulunduğu şehrin çevresinden veya içinden temin edip depolarsa ve depolandığı için piyasa bu malın kıtlığı çekiyorsa o zaman o ihtikarda bulunmuş olur ve devletin onun o depoladığı mala el koyması ve değer fiyatta satması caiz olur. Devletin böyle bir yetkisi olur. Ama öyle değil de kozmetik ürünler diyelim. Aklıma ilk o geldi. Çok zaruri olan bir şey olmadığı için. Adam piyasadan almış koymuş, pahalansın da satayım diye. Pahalamış 3 kat fiyata satmış. Buna bir sorumluluk olmaz. Niye? Zorunlu olmadığı için. Bir örnek olarak verdim. Başka bir şeyde olabilir.Şimdi Peygamberimiz'e (SAV) geliyorlar. Sahabe, "Ya Resulullah fiyatlar arttı, piyasa pahalandı. Narh koysanız. Narh ne demek? Fiyatlara üst sınır koysanız. Peygamberimiz (SAV) ona yanaşmıyor diyor ki: "Allah çok verir ucuzlatır, az verir pahalandırır. O narh koyar, o fiyat tespiti yapar buyuruyor. Bize şunu söylüyor. Yani illa şu fiyata satacaksın, şu kadar kar edeceksin diye bir şey yok. Bu ne zaman? Müşteri piyasayı biliyor. Sen tekelci değilsin. Her yerde mal var. Ama gelmiş müşteri senden mal istiyor, senden almak istiyor. Yan dükkanda 10 TL ama sen de 15 TL. Adam seni tercih edip alıyor 15 liraya, caizdir. Ama müşteri gelmiş sana. Piyasayı bilmiyor ve diyor ki: En ucuz fiyat bende başka yerlerde şu fiyata satıyorlar, çok daha fazla gibi kandırıyor. Kandırdıktan sonra da normal değerinden fazlaya satıyor veya normal değerinden ucuza satın alıyor. Ha buna gabin diyoruz, kandırma. Bu kandırmanın ölçüsü ne kadar? Eğer fazlaya satılan meblağ piyasadaki o işle uğraşan insanların takdir ettiği fiyatın üstüne çıkıyorsa bu kandırma fazla kandırma sayılır. Bunun hukuk dilindeki adı gabn-i fahiştir. Ama daha az ise o zaman bu kandırma sayılmaz, onun adı da gabn-i yesirdir. Şöyle örnek vereyim, mesela gidiyorsun bir malı 100 TL diyor adam.

- Pahalı değil mi?

- Yok istediğin yere dolaş her tarafta bu fiyat, en ucuz ben veriyorum.

Ben de bilmiyorum inandım, adama. Sonra anladım ki pahalı vermiş ve piyasada o malı değerlendiren insanlar en fazla 110, en az 90 TL diyorlar. Ben kaça aldım, 100 TL. Bu tamam. Ama 110'a alsam yine tamam. Ama 111'e alırsam bu gabn-i fahiş giriyor bu. Beni kandırmış oluyor. O zaman o fazlalıkla o akit feshedilebiliyor. Şimdi yani burada şunun sonuca vardık. Yani aslında soru neydi kâr haddi ama kâr haddi sonuçta malın değerini ortaya koyuyor. Normalde İslam hukuku açısından hüküm olarak bunun bir sınırlaması yok. Ama vicdani olarak insan diğer insanları da düşünmeli ve şunu hiç aklından çıkarmamalı.

"Kendisi için istediğini Müslüman kardeşi için istemedikçe o kimsenin imanı kâmil olmaz."

İman etmiş sayılmaz. Bunu hangi insan kendisinin %30 %40 aldı aldatılmasını ister? Piyasaya göre kimse kimseyi istemez, o zaman sen de yapmayacaksın. Hatta bir de şöyle bir anekdot. Hz. Osman (RA) ticaretle uğraşıyordu, zengin bir insandı ve onun bir ticaret kafilesi geliyor Şam taraflarından. Genelde Mekkeliler yazın Şam tarafından, kışın yemen tarafından mal getirmiştir. Tabii Medine'ye hicretten sonra daha çok Şam'a yaklaşıldı.Şam dediğimiz yer neresi oluyor şimdi? Suriye, Ürdün ve Filistin. Hz. Osman'ın (RA) bir kervanı geliyor ve Medine Hz. Osman'ın (RA) etrafını çevreliyor. Diyorlar ki bunu bize sat, sana %50 kâr verelim. Yok diyor, fazla veren var. %100 verelim. Yok diyor, fazla veren var. %200 kâr verelim. Yok diyor, fazla veren var. Bizden başka Medine'nin esnafı yok. Kim fazla verdi? Allah (CC) diyor. Siz bana 1'e 200 veriyorsunuz, Allah (CC) bize 1'e 700 veriyor ve malları fakirlere dağıtıyor.

Kâr haddi koyarken müşteri açısından eğer satıcı ben şunu bu fiyata aldım, sana şu fiyata vereyim diyorsa bu satış şekline murabaha deniyor. Bu durumda kendisine mâl oluş fiyatını doğru söylemesi lazım, kişinin. Satıcı bana şu fiyata mâl oldu, sana şu fiyata vereyim dediği zaman eğer doğru söylemez de kandırırsa karşı tarafı onun da farklı hükümleri var.